‘Weerbaar zijn’ zegt iets over de mate waarin weerstand geboden kan worden aan ‘bedreigingen’ van buitenaf. Het betekent dat vaardigheden aanwezig zijn om grenzen te verdedigen,want zonder deze vaardigheden is iemand weerloos en dus kwetsbaar. Wat is nu eigenlijk weerbaarheid en waarom Is juist drama een uitstekend middel om weerbaarheid te trainen? Welke oefeningen zijn makkelijk te gebruiken als korte activiteiten, gewoon in het klaslokaal?
Soorten weerbaarheid
Velen denken bij weerbaarheid aan fysieke kracht, maar het gaat in werkelijkheid meer om een mentale gesteldheid. Weerbaarheid is onder te verdelen in vier vakgebieden:
- motorische we
erbaarheid, - sociale weerbaarheid,
- emotionele weerbaarheid en
- mentale weerbaarheid.
Motorische weerbaarheid heeft te maken met beweging en het ontdekken, richten en ervaren van beschikbare energie en fysieke mogelijkheden. Lichaamsbewustzijn en fysieke oefeningen vergroten de motorische weerbaarheid en het zelfvertrouwen om goed te handelen in bedreigende situaties.
Sociale weerbaarheid heeft te maken met de sociale vaardigheden die je als mens kunt inzetten. Vanuit een fysiek sterke basis en het juiste zelfvertrouwen ontstaat er meer ruimte voor inlevingsvermogen en communicatie over en weer met de ander.
Emotionele weerbaarheid heeft te maken met de innerlijke wereld van emoties. Bewustzijn van de eigen emoties, deze kunnen herkennen en erkennen maakt dat er meer mogelijkheden ontstaan voor zelfreflectie. Nadenken over eigen handelen leidt tot zelfontwikkeling en zelfvertrouwen.
Mentale weerbaarheid speelt in alle drie de vlakken een centrale rol en heeft een verbindende werking. Het vergroten van lichaamsbewustzijn leidt tot emotioneel bewustzijn, zelfbewustzijn en inlevingsvermogen. Door toegenomen zelfbewustzijn ontstaat er meer inzicht en controle over lichaam en geest.
Toename van mentale weerbaarheid maakt dat je beter wordt in het inzetten van je eigen kwaliteiten. Dit is gekoppeld aan zaken als wilskracht, doorzettingsvermogen en concentratie.
Weerbaar zijn is dus meer dan om kunnen gaan met pesten. Wanneer iemand weerbaar is dan staat hij er, durft hij zich te presenteren en is zich bewust van zijn lichaam en hoe daar mee om te gaan. Drama is een vak bij uitstek waarin de vaardigheden, die hiervoor nodig zijn, aangeleerd kunnen worden. De Nooij (2008) zegt dat er drie centrale begrippen zijn voor persoonsontwikkeling in relatie tot het vak drama:
fantasie, creativiteit en zelfvertrouwen
Deze eigenschappen zijn, naast een geslaagde sociaal-emotionele ontwikkeling,nodig om te ontwikkelen tot een evenwichtig mens die mentaal weerbaar is.
De leerkracht die het vak drama uitvoert is ook zeer gebaat bij voldoende fantasie, creativiteit en zelfvertrouwen. Deze eigenschappen bezit iedere leerkracht en ze zijn ook zeker verder te ontwikkelen. Fantasie bijvoorbeeld stimuleer je door vraagtekens te zetten bij de werkelijkheid, door uitdagende vragen te stellen als: ‘Stel je voor dat… Wat zou er gebeuren als?’ Durf als leerkracht mee te gaan in de fantasie van het spel en keur fantastische oplossingen niet af, fout bestaat niet.
Creativiteit wordt gestimuleerd door de nieuwsgierigheid te prikkelen. Bij het vak drama is dit al het geval door te kijken naar werk van anderen. Verder is het van belang dat er voorwaarden gecreëerd worden om te komen tot experimenteren.
Zelfvertrouwen wordt gestimuleerd door drama laagdrempelig te houden en aan te bieden als een vanzelfsprekendheid. Keur resultaten nooit af; hooguit kan bepaald gedrag worden gecorrigeerd. Om tot concrete ontwikkeling te komen is het voor alle drie de eigenschappen van groot belang om product en proces aandachtig na te bespreken. Dit leidt tot bewustwording van het geleerde.
Er is een keur aan drama-activiteiten te vinden op bijvoorbeeld het internet waarmee weerbaarheid te trainen valt. Hieronder worden vier spelletjes beschreven die gemakkelijk in de klas gebruikt kunnen worden als korte activiteit.
Eskimo-kinderen:
De groep maakt tweetallen. Elk tweetal pakt elkaar bij beide polsen vast. Op teken van de leerkracht voeren de leerlingen bepaalde bewegingen uit terwijl ze elkaar blijven vasthouden. Bijvoorbeeld beiden op de rechterknie gaan zitten. De leerkracht noemt steeds nieuwe bewegingen die de leerlingen uitvoeren. De naam van het spel komt van het idee dat twee Eskimokinderen die elkaar tijdens het spelen vastpakken, aan elkaar vastvriezen. Met deze oefening wordt de motorische weerbaarheid vergroot, mede doordat leerlingen elkaar aanraken en met deze oefening op elkaar aangewezen zijn. Voorwaarde is dat de leeromgeving als veilig ervaren wordt.
Spiegelen:
De groep maakt tweetallen. Ze gaan tegenover elkaar staan en één maakt bewegingen, de ander spiegelt ze. Na verloop van tijd wisselen van rol. Daarna kan de oefening eventueel ook met aanraken gedaan worden. Het sociale weerbaarheidaspect wordt hiermee geoefend doordat inlevingsvermogen en communicatie in deze essentieel zijn .
Geluid en beweging:
Het doel van deze oefening is het oefenen van stemgebruik, energie kwijtraken, verband tussen stem en houding en beweging leren zien. Hiermee wordt de emotionele weerbaarheid vergroot, daar leerlingen zich bewust worden van het palet aan emoties en hoe deze er fysiek uitzien.
De bedoeling is om geluid en beweging bij elkaar te laten aansluiten. Groep in een kring, één in het midden. Een leerling (of de leerkracht) staat in de kring en begint met een geluid en daarbij passende beweging. De kring neemt dit over. Na korte tijd ruilt degene in het midden van plaats met iemand uit de kring die een nieuw geluid + beweging verzint. Het werkt goed als je zelf als eerste een enthousiast begin maakt.
Nee-cirkel:
De groep staat in een grote cirkel. De leerkracht begint met ‘nee’ zeggen en de groep herhaalt dit op dezelfde manier. Vervolgens zegt elke leerling op zijn manier nee en dit wordt door de groep herhaald. Nadat iedereen geweest is, volgt een tweede ronde waarin iedereen behalve stem ook ogen en lichaaminzet Het doel is om de leerlingen bewust te maken van het effect van toon, gezichtsuitdrukkingen lichaamstaal bij het overtuigend overkomen. Om alle weerbaarheidaspecten te trainen kan de oefening uitgebreid worden tot toneelspel.
Weerbaarheid is dé basis voor een positieve ontwikkeling van het zelfbeeld, een van de belangrijkste bouwstenen voor een gezond, bewust en gelukkig leven. Vanuit dit oogpunt gezien is het een noodzaak dat het vak drama standaard op het lesrooster voorkomt, mede doordat iedere dramaoefening bijdraagt aan ontwikkeling van weerbaarheid.
Bronnen:
Nooij de,H.(2008),Kijk op spel. Groningen/Houten: Noordhoff uitgevers.
Heijdanus-de Boer,E & Jagt van der,T.(2004). Drama in de hoofdrol. Bussum: Coutinho.
Kool, J.(2006). Ho,tot hier en niet verder. Leuven:Acco.
Tielemans,E (2004). Energize.(2004).Amstelveen: stichting Lions Quest.
www.weerbaar.info www.jlmouders.nl www.kanjertraining.nl